Citats:
„Jau sun per exempel da l'opiniun ch'igl è da considerar sco act democratic, sche regents vegnan tschernids tras la sort, entant ch'elecziuns ston vegnir consideradas sco oligarchicas.“ Aristoteles (384-322 a.C.), filosof grec. Ord „Politik“, cudesch 4.
„L'elecziun tras la sort (le suffrage par le sort) correspunda a la natira da la democrazia, l'elecziun tras la votaziun (le suffrage par le choix) a la natira da l'aristocrazia.“ (Montesquieu, de l'esprit des lois, 1748)
„En mintga vaira democrazia n'è in uffizi {....} nagin avantatg, mabain ina chargia pesanta ch'ins na dastga per esser gist betg adossar dapli a l'in che a l'auter. Sulettamain la lescha po adossar ella a quel che vegn tschernì tras la sort.“ (Rousseau, Vom Gesellschaftsvertrag oder Prinzipien des Staatsrechts, 1762)
„Nossas democrazias na protegian betg la maioritad dals burgais, mabain defendan ils interess e privilegis d'elitas. Perquai pretendain nus che hajan lieu radunanzas da burgais sco antruras ad Athen, nua ch'ils commembers vegnan tschernids tras la sort.“ (Carola Rackete, extinction rebellion/Tagesanzeiger 02-11-2019.)
„Il sistem cun trair la sort permetta la rotaziun. Igl è ina furma libra d'ideologias, independenta da daners e betg dirigibla per tscherner represchentantas e represchentants. Igl è in sistem cunter il filz e l'elita.“ (Laura Huonker, Glista Alternativa da Turitg, mars 2019)
Per duvrar pleds clers pudess ins era dir: sch'i vegn tratg la sort, regian ils paupers, sch'i vegn elegì ils ritgs. Quai è ina dumonda da la statistica. Sche la populaziun sa cumpona in bel di surtut da ritgs, vegnan era tschernids dapli ritgs tras la sort. Ins po era partir dal fatg che la mesadad da las persunas tschernidas tras la sort èn dunnas.
L'istorgia da la selecziun tras la sort:
La selecziun tras la sort vegn menziunada gia en la Bibla sco procedura da decisiun, p.ex. tar la repartiziun da terren. Tar ils Grecs, in pau main savens tar ils Romans, durant il temp medieval en pliras citads suveranas ed en pliras regiuns è la selecziun tras la sort vegnida applitgada enfin la mesadad dal 19avel tschientaner per prender decisiuns politicas sin differents nivels eden differentas modas. Grazia a quel sistem d'eleger pudevan ins evitar che la societad vegnia polarisada ed a medem temp garantir che la dignitad umana vegnia mantegnida. Ma da principi gievi per la democrazia e la giustia.
Ed ussa, qua ed oz: Tge arguments datti cunter las elecziuns? Intgins. Tgi è l'ultim temp betg tut vegnì „elegì democraticamain“: Donald Trump, Jair Bolsonaro, Boris Johnson. Quel cun la pli gronda bucca e la pli grossa bursa gudogna. Qua na regia betg l'embarass da la tscherna, mabain la tscherna da l'embarass. Ma il pievel ha decis, quai ston ins respectar. U forsa betg? Il pievel è però suttamess a las partidas politicas ed a las gruppas d'interess che proponan lur candidats – sco pli baud l'aristocrazia u oz la meritocrazia. Silsuenter vegn fatg tut il pussaivel per ch'ils candidats vegnian reelegids e las posiziuns da pussanza sco era las funtaunas d'entradas restian garantidas. Abstrahà da quai è la participaziun a las elecziuns adina bassa. Savens va mo ina minoritad da la populaziun ad eleger. Quai è ina consequenza acuta da la malcuntentientscha envers la democrazia, las votaziuns e las partidas.
Èn las elecziuns il senn pli profund da la democrazia? Na. Las elecziuns restrenschan la democrazia empè da la promover. Tge duain ins far empè d'eleger? Trair la sort. Ina metoda cumprovada d'ina vaira democrazia. I na dovra nagins cumbats electorals chars, nagins scandals ed era nagina tschertga stentusa da candidatas e candidats. Tut ils umans ston avair la schanza da participar directamain a la politica. Oz è tut in pau pli cumplitgà ch'en la Veglia Grezia. Perquai fiss adattada ina cumbinaziun d'eleger e da trair la sort.